Norma EN 12464-1 określa wymagania oświetleniowe w miejscach pracy we wnętrzach, które spełniają potrzeby komfortu widzenia i wydolności wzrokowej ludzi normalnie widzących. Dokument zawiera wymagania dla wszystkich typowych zadań wzrokowych, w tym dla miejsc pracy wyposażonych w monitory ekranowe (DSE). Odpowiednie oświetlenie umożliwia sprawne i dokładne wykonywanie zadań wizualnych, w tym zadań wykonywanych przez dłuższy czas lub o charakterze powtarzalnym. Stopień widoczności i komfortu wymagany w wielu miejscach pracy zależy od rodzaju i czasu trwania czynności. Oświetlenie wpływa również na rytm dobowy i nastrój, a także poprawia naszą wydajność i samopoczucie.
Obszary, które mają być oświetlone, to obszary zadań i czynności, bezpośrednie otoczenie i obszar tła, ściany, sufit i obiekty w przestrzeni. Natężenie oświetlenia i jego rozmieszczenie na obszarze zadania i w jego bezpośrednim otoczeniu ma ogromny wpływ na szybkość, bezpieczeństwo i komfort wykonywania zadań wzrokowych.
TObszar zadań to dowolna powierzchnia, na której wykonywane są zadania wzrokowe, która może być pozioma, pionowa lub pochylona. Jeśli rozmiar i/lub lokalizacja obszaru zadań lub obszarów działalności jest/są nieznane:
- cały obszar traktowany jest jako obszar zadaniowy; lub
- cała powierzchnia jest równomiernie (Uo ≥ 0,40) oświetlona do określonego przez projektanta poziomu natężenia oświetlenia.
Wymagania dotyczące obszarów zadań/działań podane są w tabelach. Poniżej przykład wymagań dla pomieszczeń biurowych.
| Type of task / activity area | Ēm (lx) |
Uo | Ra | RUGL | Ēm,z (lx) |
Ēm,ściana (lx) |
Ēm,sufit (lx) |
|
| required | modified | Uo ≥ 0,10 | ||||||
| Segregowanie, kopiowanie itp. | 300 | 500 | 0,40 | 80 | 19 | 100 | 100 | 75 |
| Pisanie ręczne i/lub na komputerze czytanie,przetwarzanie danych | 500 | 1000 | 0,60 | 80 | 19 | 150 | 150 | 100 |
| Rysunek techniczny | 750 | 1500 | 0,70 | 80 | 16 | 150 | 150 | 100 |
| Stanowiska CAD | 500 | 1000 | 0,60 | 80 | 19 | 150 | 150 | 100 |
| Sale posiedzeń i konferencyjne | 500 | 1000 | 0,60 | 80 | 19 | 150 | 150 | 100 |
| Stół konferencyjny | 500 | 1000 | 0,60 | 80 | 19 | 150 | 150 | 100 |
| Lada recepcyjna | 300 | 750 | 0,60 | 80 | 22 | 100 | 100 | 75 |
| Archiwizacja | 200 | 300 | 0,40 | 80 | 25 | 75 | 75 | 50 |
Uwaga: Ēm,z odnosi się do utrzymywanego średniego cylindrycznego natężenia oświetlenia
Wymagania dla konkretnych zadań i czynności są określone przez Ēm (utrzymywane natężenie oświetlenia), Uo (równomierność ogólna), Ra (wskaźnik oddawania barw) i RUGL (UGR, ujednolicona ocena olśnienia).
Zaleca się jednak zwiększenie wartości utrzymywanego natężenia oświetlenia znajdującej się w kolumnie „wymagane” o wartości z kolumny „zmodyfikowane” w sytuacjach odbiegających od warunków normalnych, tj. gdy:
- wykonywana praca wzrokowa jest skrajnie trudna
- naprawianie popełnionych błędów jest bardzo kosztowne
- zwiększona dokładność lub wyższa wydajność ma szczególnie duże znaczenie
- zdolność widzenia jest gorsza niż normalna
- przedmioty pracy wzrokowej mają wyjątkowo małe rozmiary lub małą wartość kontrastu
- określone czynności mają być wykonywane w wyjątkowo długim czasie.
Obszar otaczający powinien stanowić pas o szerokości co najmniej 0,5 m wokół obszaru zadania w polu widzenia.
Natężenie oświetlenia obszaru bezpośredniego otoczenia powinno być powiązane z natężeniem oświetlenia obszaru zadania lub obszaru czynności, zgodnie z poniższą tabelą. Duże przestrzenne zróżnicowanie natężenia oświetlenia wokół obszaru zadania lub obszaru czynności może prowadzić do stresu wzrokowego i dyskomfortu.
Równomierność natężenia oświetlenia w obszarze bezpośredniego otoczenia powinna wynosić Uo ≥ 0,40
| Oświetlenie w obszarze zadań lub obszarze działania Ēm (lx) |
Oświetlenie w obszarze bezpośredniego otoczenia lx |
| ≥ 750 | 500 |
| 500 | 300 |
| 300 | 200 |
| 200 | 150 |
| ≤ 150 | takie jak w obszarze zadań |
Obszar tła to horyzontalna powierzchnia na poziomie podłogi. Przylega do obszaru bezpośredniego otoczenia w granicach przestrzeni. Natężenie oświetlenia w obszarze tła powinno wynosić 1/3 wartości natężenia obszaru bezpośredniego otoczenia.
Na obszarze tła, ścian i sufitu równomierność natężenia oświetlenia powinna wynosić Uo ≥ 0,10.
Olśnienie to nieprzyjemne wrażenie wywoływane przez jasne obszary w polu widzenia, takie jak oświetlone powierzchnie, części opraw, okna i/lub świetliki. Olśnienie powinno być ograniczone, aby uniknąć błędów, zmęczenia i wypadków.
Szczególnie ważną cechą w oświetleniu stacji roboczych VDU jest unikanie:
- pośredniego olśnienia od błyszczących powierzchni (VDU) na stanowisku pracy;
- bezpośredniego olśnienia z opraw.
Norma EN 12464-1 opisuje wymagania jakie musi spełniać stacja robocza VDU. Zawiera postanowienia dotyczące limitów luminancji opraw w przypadku stanowisk pracy wyposażonych w monitory ekranowe VDU.
Stacje robocze VDU (Visual Display Unit) stanowią podstawę odpowiedniego środowiska pracy w obszarach administracyjnych, serwisowych, handlowych lub technicznych. Aby umożliwić komfortową i wydajną pracę na monitorze, środowisko wizualne nie może zakłócać rozpoznawania obiektów na ekranie. Aby móc to zagwarantować, oświetlenie stacji roboczej VDU musi spełniać określone wymagania.
Norma podaje maksymalne wartości średniej luminancji opraw pod kątem równym 65° i większym (wyznaczonym od pionu), odnoszące się do stanowisk pracy z monitorami ekranowymi umiejscowionymi pionowo lub pochylonymi o kąt do 15°
EN12464 uwzględnia dwa przypadki graficznego interfejsu użytkownika:
PRZYPADEK A:
biegunowość dodatnia (jasne tło i ciemna treść) oraz normalne wymagania dotyczące koloru i szczegółów wyświetlanych informacji, stosowane w biurze, edukacji itp.
LCD < 3000 cd/m2
PRZYPADEK B:
ujemna polaryzacja (ciemne tło i jasna treść) i/lub wyższe wymagania dotyczące koloru i szczegółów wyświetlanych informacji, stosowane do CAD, kontroli koloru itp.
LCD < 1500 cd/m2
Kolejnym kryterium oceny olśnienia jest procedura UGR (unified glare rating). Procedura ta została opracowana przez Międzynarodową Komisję ds. Oświetlenia (CIE) w celu standaryzacji systemów oceny olśnienia w Europie. Ocena olśnienia wg UGR, najczęściej w formie tabelarycznej, uwzględnia również rozmieszczenie opraw w pomieszczeniu, luminancję opraw oraz luminancję tła (sufit, ściany, podłoga) i tym samym olśnienie całości instalacja oświetleniowa. W tej sytuacji im niższa wartość UGR, tym mniejsze prawdopodobieństwo olśnienia. Uzyskana w ten sposób wartość UGR jest następnie ostatecznie porównywana z tak zwanymi wskaźnikami olśnienia (RUGL), które pokazują maksymalne limity UGR. Na przykład w przypadku powierzchni biurowych zaleca się aby UGR wynosiło maksymalnie 19.
← Activity area →
LOW/MEDIUM
UGR < 19
Luminanza 3000 cd/m²
ELEVATED
UGR < 16
Luminanza 1500 cd/m²
Każda osoba reaguje inaczej na bodźce w otaczającym ją środowisku. Wrażliwość na luminancję obecną w polu widzenia i wynikająca z niej ocena jest zawsze subiektywna.
Należy również wziąć pod uwagę, że natężenie oświetlenia siatkówki zmniejsza się wraz z wiekiem z powodu zmniejszonej wielkości źrenicy i zwiększonej absorpcji widmowej soczewki krystalicznej. Specjaliści zajmujący się oświetleniem powinni zwiększyć oświetlenie zadaniowe, aby pomóc osobom starszym zrekompensować związane z wiekiem straty w oświetleniu siatkówki.
Dla uzyskania dobrych wyników kluczowy jest dobór opraw pod kątem ich właściwości fotometrycznych, a przede wszystkim prawidłowego rozmieszczenia opraw w pomieszczeniu.
